Nuair a smaoiníonn muid ar Ghaeltacht, is minic a thagann íomhá chugainn d'áit iargúlta, cois farraige, ar imeall na tíre. Ach le 100 bliana anuas, rinneadh iarrachtaí déanta le nua-Ghaeltachtaí a bhunú sna cathracha agus ar imeall na bailte móra. Amharcann Ursula Ní Shionainn siar ar roinnt de na hiarrachtaí seo. Cad chuige gur éirigh le ceann nó dhó ach gur theip ar an chuid is mó acu? See omnystudio.com/listener for privacy information.

Tá na ceannlínte dearfach den chuid is mó tar éis don Aire Airgeadais is óige ó aimsir Mhichíl Uí Choileáin, Jack Chambers, a chéad Bhuiséad a chur faoi bhráid an Rialtais. Anois agus muid ag breathnú chun tosaigh agus ag faire ar olltoghchán an bhfuil muid in ann mórán a aithint a bheadh ar mhaithe leis an nGaeilge agus leis an nGaeltacht? San eagrán seo de phodchraoladh Seachtain, tá an t-iriseoir Áine Ní Bhreisleáin agus an podchraoltóir Conall Ó Móráin. Foclóir: Cáináisnéis - budget Buiséad - budget Caiteachas - expenditure Airgeadais - financial Urlabhraí - spokesperson Infheistíocht - investment Díograiseach - diligent Feachtas - campaign Géarchéim - crisis Bunriachtanas - essentials Fostaíocht - employment Saol na tuaithe – country life dícheangal - detachment See omnystudio.com/listener for privacy information.

Tá pleananna ar bun le bunscoil Gaeilge a bhunú in oirthear Bhéal Feirste. Tá baint ag an ghníomhaí teanga Linda Ervine le bunú an scoil. Ach, bhuail an Loyalist Communities Council leis an Aire Oideachais Paul Given an tseachtain seo le hiarraidh air stop a chuir leis. Ach cé hiad an LCC agus cén fáth a bhfuil baill ó ghrúpaí paraimíleata mídhleathacha ag buaileadh leis an aire maidir le Gaelscoil? Labhair Tessa Fleming leis an iriseoir Ciarán Dunbar, agus le Cathaoirleach Naíscoil na Seolta, Aodán Mac Shéafraidh. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Tá cuardach ar bun ag TG4 chun Ard-Stiúrthóir a aimsiú anois agus Alan Esslemont ag dul ar scoir san Earrach. Tá sé sa ról ó bhí 2016 ann. Duine de na bainisteoirí a bhunaigh TnaG a bhí ann, an stáisiún a d’athraigh go TG4 i 1999. Labhair sé le Ciarán Dunbar faoina thréimhse féin sa ról, faoi na dúshláin a bheas os comhair an té úr sa ról, agus cad é a bheas ar na bacáin aige amach anseo. Foclóir: Ard Stiúrthóir - Director General - Dul ar scor – Retire - Seasta – Constant - Faraor – Alas - Theip – Failed - Tuiscint – Understanding - Fáil réidh - Get rid of - Dóthain - Enough - Caomhnú - Preserve - Earcú - Recruit - Dearfach – Positive - Ar a laghadh – At least - Rún - Secret - Luchmhar – Valuable - Flosc chun oibre - Eagerness for work Solubhtha – Flexible - Ag teacht i gcomharbacht ort – to succeed you. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Tá muid ag imeacht linn le fada, ag fágáil slán ag an bhfód dúchais agus imeacht ar imirce. Agus d’ainneoin shaibhreas na linne seo tá muid ag imeacht i gcónaí. Cén fáth a bhfuil muintir na tíre seo chomh tógtha leis an domhain a thaiscéal? Labhair Ciaran Dunbar leis an tionchaire Caroline Seoighe atá lonnaithe in Dubai, agus leis an mhúinteoir Rachel King, atá in Qatar. Foclóir Thar lear – abroad – táithí oibre – work experience – eispéireas - experience – Eachtrannach - foreign – Coitianta – usual – Cumha i ndiaidh an bhaile - homesickness – Airím uaim – I miss – Tionchaire – influencer – Choíche - never – Annamh – rare – Deifir – hurry – Ganntanas – a lack – Geal – Bright – Árasán – apartment – Socrú isteach – settle in – An Meánoirthear – the Middle East – See omnystudio.com/listener for privacy information.

Cé go bhfuil muid ar fad ag súil le toghchán spleodrach transa an Atlantach i mí na Samhna idir Trump agus Harris, seans go mbeidh olltoghchán idir lámha againn féin, agus Harris dár gcuid féin ag smaoineamh ar dhul sa tseans. Ach, an é seo an t-am is fearr le toghchán a shocrú? Cad é is féidir le Simon Harris foghlaim ó na Taoisigh a chuaigh roimhe maidir le tábhacht ‘timing’ toghcháin? Labhair John Downing, comhfhreagaí polaitiúil an Irish Independent, le Tessa Fleming faoinam is fearr le toghchán a reáchtáil. Foclóir: Oll-toghchán – general election - Geilleagar - economy - A loit – to hurt - Boithrín na smaointe – memory lane - Gearchéim – crisis - Clis – crash - Go hachrannach – acrimoniously - Eisceachtúil – exceptional - Teipeanna – failures - Triúracht - Troika - Cuimsitheach - comprehensive - I mbarr a réime – at his peak - Tapaigh an deis – seize the opportunity - Iarrthóirí – candidates - Comhghleacaí – colleagues - Focal scoir – to conclude - See omnystudio.com/listener for privacy information.

Tar éis an rath ollmhór a bhí ar an scannán An Cailín Ciúin ar fud na cruinne, deir déantóirí an scannáin, Colm Bairéad agus Cleona Ní Chrualoí, go bhfuil siad ag obair ar scannán eile. Eisíodh An Cailín Ciúin i 2022. Fuair sé ardmholadh ó gach carn den domhan agus ba é an chéad scannán Gaeilge ainmníodh do na Oscars. Labhair Colm agus Cleona le Tessa Fleming faoi cad é atá i ndán d’earnáil scannáin na Gaeilge. Foclóir: Aitheantas - recognition Léirmheas – review Rath – success Tháinig sé aniar aduaidh orainn – It surprised us Oráid - speech Earnáil - industry Tonn – wave Ag treabhadh linn - we're getting on with it Cumhachtach – powerful Eagarthóireacht - editing Sáite - immersed Meafar - metaphor Dushláin - challenges Dua – effort Baill – members Infheistíocht - investment See omnystudio.com/listener for privacy information.

Phleadáil Jeffery Donaldson agus a bhean chéile neamhchiontachar chúisimh atá á gcur ina leith a bhaineann le líomhaintí coireanna gnéis. Tá 18 gcúiseammh curtha i leith Jeffery Donaldson, a bhaineann le héigniú, ionsaí mígheanasach agus gníomh ró-mhígheanas. Beidh an triail ag tosnú ar an 24ú Márta 2025. Foclóir: Neamhchiontach – not guilty Dheimhnigh – confirmed Cúisimh – charges Breitheamh – judge Iarratas – application Na meáin – the media Sonraí – details Gabhadh – arrested Bannaí- bail See omnystudio.com/listener for privacy information.

Tuairiscítear go bhfuil laghdú tagtha ar líon na ndaltaí a rinne an scrúdú Gaeilge san Ardteistiméireacht i mbliana. Ach ag an am céanna, tá an Ghaeilge ag dul ó neart go neart ar líne. Le os cionn 170,000 leantóir ar Instagram agus grúpaí ar fud fad na cruinne ag glacadh páirt i ngrúpaí Gaeilge faoi stiúir Múinteoir Mollie, is léir go bhfuil an spéis sa teanga agus an fonn atá ar dhaoine í a fhoghla ag neartú. Tá tionchar ag na scannáin An Cailín Ciúin agus Kneecap le mothú i bhfad i gcéin mar a bhfuil grúpaí comhrá, ranganna agus ábhar ar fáil ar líne. Tá áiseanna ar fáil do chách a bhfuil suim acu sa teanga. Ach cén fáth, mar sin go bhfuil laghdú spéise sa teanga le feiceáil ag an dara leibhéal? San eagrán seo, labhraíonn Róisín Ní Mhaoláin le Mollie Guidera ón gcúntas Instagram 'Irish with Mollie' faoin modh oibre atá aici chun daoine a mhealladh i dtreo na teanga, na tuairimí atá aici ó thaobh múineadh na teanga di agus neart eile. Foclóir: Aipeanna – apps Pobal – community Cuimsitheach - inclusive Fiúntach - rewarding Oidhreacht - heritage Ionannas – identity Dúchas - heritage Magadh - joking Dlíodóir - solicitor Timpeallacht - environment Iontráil - enter Doimhneacht - depth Coilíniú - colonisation See omnystudio.com/listener for privacy information.

D’fhógair an IRA a chéad ‘sos cogaidh’ tríocha bliain ó shin ar an 31 Lúnasa 1994.Tar éis 25 bhliain de choimhlint agus 1,700 duine a mharú, chuir an tIRA stop leis an fhoréigean. Meastar gur eachtra chinniúnach é sa Phróiseas Síochána. San eagrán seo de Seachtain, téann Ciarán Dunbar síos bóithrín na smaointe leis an staraí acadúil Fearghal Mac Bhloscaidh. Foclóir: Sealadach – proivisional Comhréiteach - compromise Lámh in uachtar – the upper hand Trian – a third Easaontóirí - dissidents Díbir - expel Buan – permanent Constaicí - barriers Seicteachas – sectarianism Críoch deighilt - partition See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ba thuras fada a bhí i gceist sula raibh a fhios ag na Gardaí céard go díreach a tharla do Mary Callinan agus Sylvia Sheils ar an 7ú lá de mhí an Mhárta sa bhliain 1997. Ní hamháin go raibh clann agus cairde leis an mbeirt croí bhriste tar éis an dúnmharú seo, a tháinig aniar aduaidh, i gceantar ciúin a mhothaigh muintir na háite, i nGráinseach Ghormáin, slán sábháilte ach bhí go leor ceisteanna le freagairt sula mbeadh a fhios céard go díreach a tharla don bheirt bhan aosta. San eagrán seo, atá mar chuid de shraith choireachta ar phodchraoladh Seachtain, labhraíonn Tessa Fleming le Róisín Ní Mhaoláin chun chuile casadh sa scéal a mhíniú go mion. Foclóir: Mionscrúdú - examination Meabhairshláinte - mental health Fíochmhar - ferocious Fiosrúchán - inquest Dúnmharú - homicide Athbhreithniú - review Leochaileach - vulnerable Aird - attention Tréithe - traits Cúisithe - accused See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ba é Martin Cahill – a.k.a The General – ceann de na Crime Lords is clúití in Éirinn. Rugadh é go beo bocht, mar chuid de chlann ollmhór, i lár na cathrach i mBÁC sna 1940í. Thosaigh Martin Cahill amach i mbun mionchion agus é óg agus lean sé ar aghaidh agus phleanáil sé ceann de na robálacha ba mhó le rá i stair na tíre. Tar éis na coireachta d’fhorbair Cahill stádas mistiúil i gcultúr na hÉireann, le roinnt daoine ag féachaint air mar laoch an phobail, Baile Átha Cliath bocht ó dhúchas. Ó maraíodh é sa bhliain 1994, spreag saol agus coireanna Martin Cahill leabhair, scannáin, agus tuairimíocht gan stad – the criminal whose life became the stuff of legend and infamy. Is é scéal Martin bunús scéal an scannán ‘The General’, agus an scannán 2000 ‘Ordinary Decent Criminal’ le Kevin Spacey agus Colin Farrell. Labhraíonn Róisín Ní Mhaoláin le Tessa Fleming leis an coirpeach is cluití in Éirinn a phlé. Foclóir: Áirid - eccentric Coirpeach – criminal Seodra – jewellery Fianaise – evidence Foréigneach - violent Tairne – nail Ba léir - it was apparent Aire – care Teagmhálaithe - contacts Táithí - experience Luachmhar – valuable Anonn is anall – back and forth Ifreann – hell Suntas – attention Oidhreacht – legacy Scaoileadh - shot See omnystudio.com/listener for privacy information.

Mharaigh Joe O’Reilly a bhean chéile Rachel Callaly i 2004. Ba é cheann de na cásanna is iomráití sa tír. Lig O’Reilly air gur buirgléireacht a bhí ann i dtosach báire agus go raibh sé faoi bhrón as a bhean chéile a chailleadh. Áfach, lena iompar aisteach ina dhiaidh an dúnmharú, tháinig sé faoi amhras na nGardaí agus fuarthas ciontach é as an ionsaí fíochmhar. Ar Seachtain, amharcann Róisín Ní Mhaoláin siar 20 bliain ar chás Rachel Callaly, nó Rachel O’Reilly mar is fearr aithne uirthi, le muid a threorú tríd an méid a tharla do di.  Foclóir: Uchtú - adoptedSan áireamh - includedSuaimhneach – at peaceAisteach – strangeTeannas – tensionRéchúiseach - Easy-goingMí na meala - honeymoonFiosrúchán - investigationAthléiriú a dhéanamh ar – to  re-enactMeangadh – grinFianaise - evidenceMúiníneach - confidentDeacrachtaí - difficultiesCoir – crimeSpreag – promptEochracha - keysSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Is é an t-am sin bliana arís nuair a théann 32 Rós ó fud fad na cruinne san iomaíocht le bheith ainmnithe mar Rós Thrá Lí. Ar Seachtain, labhraíonn Eimear McGovern, iriseoir ón Belfast Telegraph, faoi na heachtraí is conspóidí ón chomórtas thar an blianta. ­ Foclóir: Maslach – demeaning Oidhreacht – heritage Charthanachtaí - charities Trasinscneach - transgender Aerach – gay In ainneoin – despite Ag spochadh - teasing Gluaiseacht - movement Geallghlacadóir - bookies Comhtharlú - coincidence Filíocht - poetry Rath – success Banaltra – nurse Urraíocht - sponsorship Tionlacan  - escort Dul chun cinn - advancement ­ ­See omnystudio.com/listener for privacy information.

Tháinig an grúpa Kneecap chun cinn in 2017 lena singil C.E.A.R.T.A, agus ó shín i leith, tá siad ag tarraingt clú agus cáil orthu féin de bharr a gcuid ceoil - agus an chonspóid a leanann iad. Agus an scannán oscailte anois sna pictiúrlainn in Éirinn, bhuail Seachtain le roinnt den fhoireann taobh thiar den scannán ar an chairpéad dearg ag an première. Láithreoir: Tessa Fleming Foclóir: Dlúthchairde - best friends Broim – fart Srannfach - snoring Ar ball beag – shortly Éacht - feat/accomplishment Uirbeach – urban Níos doimhne – deeper Beathaisnéis - biography Ar na mallaibh – recently Cruthaitheach – creative D'aon turas - deliberateSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Tá an t-údarás áitiúil i mBaile Átha Cliath ag iarraidh tacú le gnólachtaí chun seirbhísí i nGaeilge a chur ar fáil do chustaiméirí. Deir Daithí de Buitléir, Clárbhainisteoir togra Gaeilge365, go bhfuil buntáistí eacnamaíochta ann do ghnólachtaí má bhaineann siad leas as an teanga. Láithreoir: Ciarán Dunbar Aoi: Daithí de Buitléir See omnystudio.com/listener for privacy information.

‘You’re a big man now’. B'in cuid de na focail deireanacha a chuala Thomas Dooley agus é ina luí ina fhuil féin ag fáil bháis tar éis ionsaí fíochmhar i reilig lán le daoine i gCiarraí. A mhuintir féin a bhí freagrach as a dhúnmharú foréigeanach. Láithreoir: Tessa Fleming. Rannpháirtí: Tadhg Evans. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Maraíodh 31 duine agus gortaíodh na céadta i mbuama na hOmaí i 1998. 26 bliana ar aghaidh ón lá uafásach sin, tá cuid mhór ceisteanna go fóill le freagairt. Ar theip ar na péas an t-ionsaí a chosc? Labhraíonn Tessa Fleming leis an scríbhneoir Ciarán Ó Pronntaigh faoin ionchoisne a thosaigh an tseachtain seo, agus an tionchar a d’fhág an buama ar an bhaile. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Gach bliain, téann na sluaite againn chuig na ‘must-see bucket list travel destinations’ cosúil le Páras, an Veinéis agus Barcelona. Ach tá roinnt de na háiteanna seo ag streachailt le líon mór na gcuairteoirí. An bhfuil tús na faidhbe á fheiceáil againn anseo in Éirinn? Agus cén dóigh gur féidir linn an turasóireacht a bhainistiú go héifeachtúil? Labhraíonn Tessa Fleming le Jamie Ó Flannúra, ó Discover Kerry, agus le Róisín Ní Mhaolain faoi ‘overtourism’. Foclóir: Ré órga - golden era Gearradh siar – pare back Faoi scáth - to come under Dúdóite - fed-up Muintir na háite - the locals Toradh – result Agóidíocht - protesting Cothromaíocht - balance Teannas - tension Ag brath ar – depending on An iomarca – too much Tuairim – opinion Leithinis – peninsula Leochaileach – vulnerable See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ba dhuine mór le rá é an tEaspag Eamonn Casey in Éirinn idir na 60óidí agus na 90óidí. Tá clár faisnéise déanta ag RTÉ faoin bhfear clúiteach seo agus ina chuirtear líomhaintí mí-úsáid ghnéis ar pháiste ina leith. Ar Seachtain, amharcann an t-iriseoir John Downing siar ar shaol an Easpaig Eamonn Casey agus na conspóidí a bhain leis. Foclóir: Tograí - projects Meas - respect Feachtasaíocht - campaigning Imircigh - migrants carthanacht – charity Urlabhraí - spokesperson Éigniú - rape Mí-úsáid - abuse Neamhghnách - unusual Éagóir - injustice Tearmann – sanctuary Scaradh – separation Ag taobhnú - siding Cothrom na Féinne - fairness Ionadaíocht - representation See omnystudio.com/listener for privacy information.